Beschouwing op "Volle Maan" / Fotografie van Helen Arenz door Karin van Lieverloo

Verlichting

Precies een week geleden was het volle maan. Ik had Helen en Ingeborg willen vragen voor een nachtelijke séance in het bos, waar we in lange, witte gewaden en met bloemen in ons haar vol overgave zouden dansen rond een woestbrandend vuur, onze handen opgeheven naar de sterrenhemel, onze ogen gesloten in extatische verbondenheid.

Het leek me een bijzonder vervolg op ons samenzijn bij Billy’s aan de Daalseweg: keurig aan een tafeltje, met tosti’s, taart en thee. En bij daglicht. Daar spraken we over Helens werk, luisterden we naar haar verhaal en herkenden we ons in haar zoektocht naar de juiste energie.

Ons driegesprek was een opmaat naar vandaag, naar de opening van de tentoonstelling Volle Maan. Een expositie waarin Helen zichzelf bloot geeft zonder dat zij expliciet te zien is. Zij toont hier niet alleen haar foto’s, maar ook zichzelf. En haar weg van zwart naar wit.

Alles is anders als het donker is. De wereld om je heen, de wereld in je hoofd. Als je duisternis ervaart, beweeg je anders, denk je anders, interpreteer je anders. Maar als de maan de nacht verlicht, weet je dat de zon nabij is. Helen laat het zien in haar imposante foto De Ontdekking van de Hemel. Toen zij die boom door haar lens zag, vond zij de hemel, zo zei ze ons. En nog altijd verlicht deze foto haar.

Ik ontdekte dat in Helens naam de zon en de maan echt letterlijk bij elkaar komen. Helen komt namelijk van het Griekse Helena, dat ‘fakkel’ betekent, oftewel ‘de stralende, de schitterende’. Helena is weer afgeleid van ‘helios’, dat staat voor de ‘zon’, en van ‘selene’, dat verwijst naar de maan. Een wonderlijk toeval? Of gewoon voorbestemd? In ieder geval behoorlijk bijzonder als je naam, die je krijgt bij je geboorte, iets vertelt over wie je bent, wat je doet, of wat je maakt. Ook in Helens naam zit haar persoon en haar werk besloten. Zon en maan, dag en nacht, wit en zwart, positief en negatief: dat is Helen en dat zijn haar foto’s.

Zelfs als ik Helens naam phonetisch uitspreek, dus als ‘helen’, in de betekenis van ‘heel maken wat stuk is’, zelfs dan zegt haar naam nog wie zij is en wat zij creëert. Voor het eerst durft zij nu te zeggen: “Ik voel me vrij.” Los van oude pijn, vrij van rouw, bevrijd van negatieve gedachten. De fotografie heeft haar geheeld, haar angst in perspectief geplaatst en haar zelfbeeld ontwikkeld. Helen heeft het nieuwsgierige kind in zichzelf weer teruggevonden. Nieuwe inzichten hebben haar doen groeien, gelijk de wassende maan. Door haar besluit te mogen vertrouwen op haar eigen kwaliteiten, ontstond er ruimte en hervond zij haar kracht.

In 2019 zette Helen aan de Fotoacademie van Amsterdam met haar afstudeerproject Illusie of werkelijkheid? de toon voor haar fotografie. Volgens haar bestaat de werkelijkheid niet, maar wel je waarneming ervan. Zij is ervan overtuigd dat wat je ziet slechts een schaduw is van de realiteit. En dat is precies wat ze wil dat haar foto’s zijn: intieme beelden, waarvan je nooit precies zult weten wat echt is en wat een projectie van haar verbeelding. Zoals de maan een lichtbeeld is van de zon.

In haar werk neemt Helen je mee naar dat schemergebied tussen illusie en werkelijkheid. Zij heeft het vermogen de wereld om haar heen weer te geven als ijle visioenen, als lucide dromen. Zowel haar analoge, met een Hasselblad gemaakte opnamen, als haar digitale foto’s tonen verschillende lagen. Binnen de fotografie wordt de combinatie van twee of meerdere voorstellingen binnen één foto double exposure genoemd. Dat is afgeleid van het Engelse to expose, dat zowel belichten als blootgeven en onthullen betekent. Zoals de maan alleen zichtbaar is als de zon haar beschijnt, zo kan een foto niet zonder belichting, en je gemoed niet zonder verlichting. Als je vanuit het donker naar het licht wilt komen, zul je van negatief positief moeten maken. Je zult aan het licht moeten brengen wat je bezwaard. Helen brengt in haar werk meerdere lagen samen, alsof het beeld dat ze van zichzelf heeft nu eindelijk samenvalt met wie ze wil zijn.

De magische sfeer en mysterieuze energie van de maan wordt door Helen gekoesterd. Niet vreemd als je sterrenbeeld kreeft is, dat volledig in het teken van de maan staat. Daarbij verwondert ze zich over hoe groot de invloed van dit hemellichaam is op mens en dier. De volle maan zet haar in beweging en geeft haar een extra verbondenheid met de wereld om haar heen. Helen is graag in de nacht en fotografeert dan vaak met een infrarood-camera. Soms hangt ze deze op in het bos om de nacht uit te dagen haar geheimen prijs te geven. Het zijn veelal opnamen van reeën die zij vervolgens selecteert. Ze identificeert zich met de ree, symbool voor onvoorwaardelijke liefde en in spirituele zin vaak geassocieerd met groei en een nieuw begin. Wat dan weer past bij de symboliek van de volle maan, die staat voor afsluiting, reflectie en acceptatie. Het kan dus niet anders dan dat haar sferische weergaven van landschappen, bomen en dieren zelfportretten zijn die een persoonlijk proces van verandering en bevrijding symboliseren. Helen staat nu in haar kracht, zoals de volle maan het licht van de zon maximaal weerkaatst.

Karin van Lieverloo

© KaaT | Kunst & teksT

Tekst uitgesproken bij de opening van de tentoonstelling Volle Maan - Fotografie van Helen Arenz bij ZaadeL Makerij op 12 mei 2023