Openingstoespraak door Karin van Lieverloo bij Kunst op de Kast Expositie Diederik Grootjans

Reflectie op het werk van Diederik Grootjans

Op een bloedhete zomerdag in augustus bezochten Ingeborg en ik het atelier van Diederik Grootjans, een oase van chaos in Nijmegen-Oost. We zagen Diederik nog snel een blouse over zijn ontblote bovenlijf aantrekken, want dat doe je als je bevraagd gaat worden over het kunstenaarschap en de kunsten. Diederik wilde zich natuurlijk niet meteen helemaal blootgeven.

Wat zien we eigenlijk van Diederik als we naar zijn werk kijken? Zien we zijn persoon of juist de kunstenaar? Of zijn die één? Als je met hem spreekt of hem tegenkomt op straat, valt één ding op: het gemak en de rust waarmee hij door het leven lijkt te laveren. Precies zo moet hij functioneren als kunstenaar. Hij is niet van het grote gebaar, heeft niet veel nodig en dat wat hij maakt hoeft niet groots en meeslepend te zijn. Hij is simpelweg gelukkig met dat wat hij doet, met dat wat uit hem voortkomt. Hoe groot ben je dan? En is dat niet ieders streven, doen wat je blij maakt?

Ingeborg en ik kirden toen Diederik ons vertelde dat hij als jonge twintiger met lang haar, oorbellen en in de bontjas van zijn oma in de Nijmeegse punkscène rondliep. Een expressief uiterlijk, maar zonder dat hij daar een statement mee wilde maken. Diederik gelooft niet in een verband tussen innerlijk en uiterlijk. Net zomin als dat hij aan de kleuren in zijn schilderijen een symbolische waarde toekent. Rood is voor hem gewoon rood en koppelt hij niet aan hartstocht of liefde. Hij schildert wat hij ziet, niet wat hij voelt.

In wezen is Diederik nog altijd de punker van weleer. Binnen de wereld van de punk staat de autonomie van het individu centraal en dat is precies wat hij als kunstenaar voor ogen lijkt te hebben. Het meest rebelse dat hij ooit heeft gedaan, en nu nog steeds doet, is maken wat hij wil maken, volgens zijn eigen regels, zonder enige pretentie of vooringenomenheid. Tijdens zijn studie sociologie ontdekte hij hoe leuk hij tekenen en schilderen vond, dat het bij hem paste. En dat hij het kon. Niet perfect, maar hij was tevreden.

Wat een verademing, dachten Ingeborg en ik. Want zijn wij ooit tevreden? Diederik gaf ons die middag in zijn atelier een heerlijk stukje zelfreflectie mee. Wat een voldoening te kunnen zeggen: het is goed genoeg wat ik doe. En dat is ook de boodschap die hij uitspreekt als hij les geeft: je hoeft morgen niet beter te zijn dan vandaag, je maakt wat je vandaag kunt maken, doe maar, maak maar, lukt het niet, dan maak je het opnieuw, maar stel je voor dat het gewoon wel lukt!

Zelfverwerkelijking noemde Diederik dat. Ik kende het woord niet, maar het betekent het verwerkelijken van je mogelijkheden zodat je je ontwikkelt tot een zelfstandige persoonlijkheid, tot een uniek individu. Diederik zei ook nog: “Ik ben er niet voor de schilderkunst, maar de schilderkunst is er voor mij.” Dus de schilderkunst moet hem tevreden stellen, in plaats van dat hij dienstbaar zou moeten zijn aan de schilderkunst. Zo, Diederik gaf zich behoorlijk bloot. Ingeborg en ik kregen het steeds warmer. Want voor een kunstenaar die aangeeft dat hij geen krachtige opvattingen over zijn werk heeft, was dit toch wel een grote uitspraak. Het werd ons duidelijk dat Diederik zichzelf heeft gerealiseerd door zijn kunstenaarschap, dat de schilderkunst een bevestiging is van wie hij is.

Zijn gedachten getuigen van onafhankelijkheid en ongebondenheid. En zo is niet alleen zijn benadering van het schildersvak. Want dezelfde ongedwongenheid zit in de wijze waarop hij zijn omgeving in beeld brengt.

Als je schildert omdat je dat gewoon de moeite waard vindt om te doen, wat schilder je dan eigenlijk? Geef je de wereld om je heen weer zoals jij die ziet? Of zoals je die graag zou willen zien? Of zoals je denkt dat anderen deze zouden willen zien? (Want hoe autonoom je ook bent, iedereen verlangt naar waardering en erkenning.)

Volgens Diederik gebeurt het allemaal in de driehoek tussen de kunstenaar, het doek en de voorstelling die wordt vastgelegd. Binnen dat spanningsveld ontstaan zijn schilderijen. Ik weet dat ik de grondbeginselen van de schilderkunst tekort doe als ik een schilderij definieer als een plat vlak met louter verf. Maar vertrouw me, deze omschrijving drukt tegelijkertijd verwondering uit. Want in de wijze waarop een kunstenaar de verf aanbrengt op het doek, schuilt ook de mate waarin hij de beschouwer laat geloven in zijn werk. En, nog belangrijker: de mate waarin hij in zichzelf gelooft.

In de Renaissance ontstond het idee van het schilderij als venster op de werkelijkheid, als raam waardoor we kijken. Sinds het einde van de negentiende eeuw heeft de schilderkunst een veel autonomer karakter gekregen en kan kunst op zichzelf staan, alleen maar naar zichzelf verwijzen. Diederik geeft de wereld het liefst weer zoals hij die toevallig in de achteruitkijkspiegel van zijn auto ziet. De terloopsheid van zijn voorstellingen zit zowel in zijn onderwerpkeuze als in zijn manier van schilderen. Zijn werken - portretten, naakten, taferelen met mensen, stadsgezichten en landschappen - zijn impressies waarbij het effect van licht en donker de schilderkunstige toets bepaalt. Het zijn kortstondige momenten die, als je even met je ogen knippert, weer voorbij zijn.  

Diederik is een hedendaagse impressionist die met een fotografisch realisme zichzelf, anderen en de wereld om hem heen weet te treffen. Het vertrouwen in zichzelf en zijn overtuiging dat het goed is wat hij maakt, geeft zijn werk een verbeeldingskracht die de kijker doet geloven in de afbeelding. En dan blijkt het meer dan verf op doek. Of een muis op een muur. En dan is het niet nodig om de schilderkunst te analyseren, stijlen te definiëren en jezelf als kunstenaar bloot te geven. Want dan is het gewoon goed. Dan is het wat het is en niet ingewikkelder dan dat.

Karin van Lieverloo

© KaaT | Kunst & teksT

Tekst uitgesproken bij opening van tentoonstelling met werk van Diederik Grootjans bij ZaadeL Makerij op 2 september 2022