Openingstoespraak Karin van Lieverloo bij tentoonstelling Roselien Hassing

Omgekeerd spiegelbeeld

“Ik zie, ik zie wat jij niet ziet...”

Dit spelletje kennen jullie ongetwijfeld allemaal.

Hoe vaak hebben jullie het niet gespeeld?

Jullie zullen de woorden kunnen dromen.

Maar weten jullie ook dat in dit onschuldige kinderspel onze benadering van de wereld besloten ligt? Dat het zelfs onze kijk op het leven weergeeft?

Ik denk namelijk dat dit spel precies de kern treft van onze discussie over de objectieve waarheid en de subjectieve blik.

Toen Ingeborg en ik fotograaf Roselien Hassing bezochten en haar werk bekeken, zag ik Roseliens gestalte weerspiegeld in het oppervlak van één van haar foto’s die voor haar op tafel lagen. Omdat ze tegenover mij zat, zag ik haar ondersteboven. Ik moest direct denken aan de beeltenissen in een camera obscura, een donkere kamer met een klein gaatje aan één kant. Als daar licht doorheen valt, wordt een beeld van buiten geprojecteerd op de wand aan de binnenzijde van die ruimte. Maar wel op z’n kop. Eigenlijk precies zoals onze ogen werken, die immers altijd alles andersom zien. Het zijn onze hersenen die de beelden op ons netvlies vervolgens draaien, waardoor we de wereld weer zien zoals deze is.

“De wereld zien zoals deze is.” Betekent dat dat er een objectieve werkelijkheid bestaat? Ziet iedereen dan hetzelfde? Of wordt alles juist gekleurd door het oog van de beschouwer? Zag Ingeborg daar aan tafel eigenlijk hetzelfde als ik? En hoe interpreteerde zij dat dan? En herkende Roselien zichzelf in de spiegeling? Of zag zij mij, ondersteboven? Ik zat immers tegenover haar.

Het duizelde me. Ik pakte mijn iphone en fotografeerde Rosaliens omgekeerde spiegelbeeld. Zodat ik het kon vasthouden, nog eens kon bekijken en kon duiden. Later realiseerde ik me dat er binnen de geschiedenis van de mensheid een moment moet zijn geweest dat we niet meer genoeg hadden aan de voorbijgaande werkelijkheid. Dat de behoefte ontstond om vast te leggen wat we zagen. Om te kunnen communiceren, om te bezweren, om te onthouden, om tastbaar te maken, om een verhaal te vertellen. Zo moeten afbeeldingen zijn ontstaan: tekeningen, schilderingen, beelden, en, vanaf de vroege negentiende eeuw, foto’s. De fotografie werd in eerste instantie beschouwd als de meest natuurgetrouwe weergave van de realiteit, maar inmiddels doorziet iedereen haar manipulatieve karakter, zeker bij digitale fotografie.

Met haar foto’s verkent Roselien de scheidslijn tussen waarheid en illusie. Zij onderzoekt de ruimte tussen de constatering “Er is” en de vraag “Is er?”. In haar fotografie keert zij van buiten naar binnen en bevraagt zij of wat zij ziet er ook werkelijk is. Bestaat het echt of alleen in haar hoofd?

“Ik zie, ik zie wat jij niet ziet.”

 

In een rijdende trein kwam Roselien tot de serie Het Tussenmoment, waarvan ze hier drie werken exposeert. Ze keek naar buiten en zag het landschap aan haar voorbijgaan, op verschillende tijdstippen van de dag. Dan was het donker, dan weer licht. Of de dag nu ontwaakte of de nacht aankondigde, het landschap paste zich moeiteloos aan. Het stond stil maar was tegelijkertijd in beweging, alsof het voelde dat het de tijd kon inhalen. Maar alleen Roselien wist hoe ze het vooruitgaan vast kon houden. Ze drukte de lens van haar camera tegen het raam en hield de sluiterknop open. Tien seconden stilstand terwijl de tijd verstreek. Terwijl de trein voortging. Misschien wel terwijl Roselien haar adem inhield.

De andere werken die Roselien hier toont, zijn gemaakt tijdens een residency in Noorwegen. Deze serie bestaat uit twee delen: abstracte voorstellingen en heldere beelden. Eerst schoot ze de foto’s waarop we nauwelijks iets kunnen onderscheiden. Die alleen in licht en kleur tot ons lijken te komen. Ze zijn onder water gemaakt, zonder dat Rosalien wist wat ze vastlegde. Daarna ontstond een reeks scherpe opnames, foto’s waar we precies op zien wat er is afgebeeld.

Toch?

Als je Rosalien vraagt wat ze precies heeft gefotografeerd, doet ze dat af met: “Ik heb geen idee.” Voor haar is het niet belangrijk wat er op haar foto’s staat, alleen dat alle beeldelementen moeten kloppen om haar verhaal te kunnen vertellen. Haar werk ontstaat voor 50% tijdens het moment dat zij de ontspanner van haar camera indrukt en voor 50% in haar doka. In de beslotenheid van die donkere kamer wordt ze één met het duister en schildert ze met licht. Daar experimenteert ze – gedreven, kundig en vol overgave – met de mogelijkheden van analoog fotomateriaal. Want dat alleen geeft haar de juiste handvaten om een goede fotografische representatie te maken. Daarbij combineert zij het chemische en natuurkundige proces van de fotografie met haar intuïtie: kleine wijzigingen in het technische procedé hebben grote effecten op het uiteindelijke resultaat, waarbij haar gevoel beeldbepalend is.

In haar foto’s zet Roselien tijd en ruimte, kleur en beweging vast op het moment dat zij dat wil. Zij kan dealen met dat ze niet weet wat ze fotografeert; het gaat haar juist om de emotie die haar foto’s oproepen bij haarzelf, maar ook bij degene die haar werk ziet. Daarmee raakt ze het spanningsveld tussen werkelijkheid en afdruk, tussen maker en beschouwer. Tussen waarneming en interpretatie. Tussen de objectieve waarheid en de subjectieve blik.

“Het oog ziet enkel dat wat de geest bereid is om te zien”, schreef de Franse filosoof Henri-Louis Bergson. Vrij vertaald betekent dat: “Ik zie, ik zie wat jij niet ziet.”

Laaf je deze middag aan Rosaliens schilderijen van licht. Kijk door haar ogen en zie wat je wil zien. En dat wat jij niet ziet, wordt gezien door mij. En wat ik niet zie, zie jij.

Als we samen kijken, dan IS ER immers meer.

Karin van Lieverloo

© KaaT | Kunst & teksT

Tekst uitgesproken bij de opening van de tentoonstelling Er is / Is er – Fotografie van Roselien Hassing bij ZaadeL Makerij op 3 maart 2023