Openingstoespraak 

Eindeloos – Schilderijen van Edwin Smet

Kunst op de Kast

ZaadeL Makerij, Nijmegen

13 januari 2023

Eindeloos

Het was zomaar een dag in december. 

Als twee kokette schoolmeisjes liepen Ingeborg en ik gearmd door de Nijmeegse straten. 

Het was zo koud dat de zinnen uit onze monden terstond bevroren.

Het was zo koud dat kleuren stolden en ons als een breekbare waas omhulden. 

Bij zomaar een huis gingen we naar binnen en het was daar dat we smolten.

Het bleek niet zomaar een huis. 

Dit was het huis van beeldend kunstenaar en grafisch vormgever Edwin Smet. 

Een werkhuis, een kijkhuis, Edwins cocon.

Wanden met eindeloze reeksen boeken en even zovele schilderijen.

Een huis gevuld met louter woorden en beelden. 

Een huis dat ons vertelt wie Edwin is, en waarom hij maakt wat hij maakt. 

Bezeten als hij is door letters, vormen, lijnen en kleuren, gelooft Edwin in de verbondenheid en de oneindige kracht van woord en beeld. Hij heeft èn tekstueel èn beeldend een verhaal, en dat onderscheidt hem. Zowel in zijn teksten als in zijn typografische ontwerpen en schilderijen focust Edwin op compositie, plaatsing en ritme. Zijn woorden bieden vergezichten, net als zijn geschilderde voorstellingen, waarbij het landschap hem mateloos inspireert. In een eindeloze herhaling van beelden typeert Edwin het vermogen van de natuur. En definieert daarmee tegelijkertijd het aandeel van de mens. 

Het begon allemaal met een vennetje in een bos in Zwitserland. Edwin had een museum bezocht en was overladen met prachtige beelden. En toen zag hij, omgeven door bomen, een stil water waarvan het bevroren oppervlak langzaam ontdooide. Roerloos rond lag het daar, een schone smet in het landschap. En juist die cirkelvorm, dat punt van concentratie, raakte hem. Het was het oog van de wereld dat hem aanstaarde, de kern van alles, de oorsprong. Edwin voelde meteen dat dit een thema was dat hij wilde uitwerken. Pas later zou hij beseffen dat het zijn visuele sleutel was, de opening tot de ontwikkeling van zijn handschrift als beeldend kunstenaar. Het werd de bron waaruit hij tot op de dag van vandaag put. 

Talloze schilderijen met dit thema zijn ontstaan, waarbij de cirkel een herkenningspunt is. De ene keer zichtbaar aanwezig, dan weer als een vliedend punt waar alles uit komt. Of waar alles in gaat. Het zwarte gat, zonder begin of eind, het grote niks, waar leegte tegelijkertijd ruimte is. Dit moet het punt zijn waar wij ons uiteindelijk overgeven aan de krachten van de natuur, ons realiseren dat we een onbeduidende stip zijn, niet meer dan sterrenstof, een kruimel in de kosmos. 

Met zijn werk bevraagt Edwin hoe wij ertoe kunnen doen. Dat het zinloos is de natuur te willen bedwingen omdat deze uiteindelijk toch haar eigen gang gaat. Aan de ene kant zijn we vol ontzag en bewondering voor haar indrukwekkende prestaties, aan de andere kant zetten we de natuur naar onze hand om te kunnen voortbestaan. Arrogant en destructief vanuit onze drang tot leven.

Edwin verbaast zich erover. Maar begrijpt ook dat wij de vergankelijkheid willen trotseren door zelf te maken. En daar maar een mensenleven de tijd voor hebben.

Hoe geeft hij zelf zin aan de periode tussen geboorte en dood? In zijn werk realiseert hij zich het ritme van alledag, de herhaling van ontwaken, eten, drinken, bewegen, doen, en weer slapen. Elke dag opnieuw. In de boeken die hij maakt met zowel tekst als beeld van zijn hand, toont Edwin hoe hij omgaat met de maalstroom van het leven. Soms meedeinend, soms tegen de keer in.

Ik denk dat zijn manier van zin geven simpelweg het maken van zijn werk is. Iets willen vastleggen, vasthouden. Een eigen werkelijkheid willen creëren, een eigen landschap waar hij zelf heer en meester is. De schepper van zijn eigen wereld. Op papier en canvas kan hij deze immers volledig naar zijn eigen hand zetten.

Met acrylverf en schilderstape maakt Edwin zijn gelaagde landschappen. Toen hij nog zoekende was naar een persoonlijke signatuur ontdekte hij tijdens het afplakken van een plint het effect van tape, een massaproduct dat in zijn taferelen juist eeuwigheidswaarde krijgt. Hij gebruikt het als bouwsteen, als ondergrond, als sfeergever. Het zijn stukjes en beetjes die, net als de acrylverf, structuur, diepte en betekenis geven aan zijn werk.

Daarbij houdt Edwin van herhaling. Hij schroomt niet om eenzelfde thema ontelbare keren uit te werken. Eigenlijk zoals je een boek honderden keren kunt drukken. In die eindeloze repetitie schuilt voor hem schoonheid. 

Tijdens ons gesprek viel het me op dat Edwin ook praat zoals hij schildert. Hij herhaalt graag woorden om ze kracht bij te zetten. Zo gebruikt hij volgens eigen zeggen niet veel tape, maar “veel, veel, veel, veel tape”. Die hij moet “scheuren, scheuren, scheuren”. En het begon bij hem niet met een landschap, maar met “landschappen, landschappen, landschappen, landschappen.” Zijn bibliotheek noemt hij “een herhaling van boeken, boeken, boeken, boeken, boeken, boeken” (inderdaad, zes keer). Zoals duizend bomen voor hem een bos is (en nee, dat zei hij niet duizend keer). Eigenlijk zijn de woorden uit zijn mond de stukjes tape op zijn doeken.

En toen we daar zo stonden in Edwins huis, werd ik getroffen door een nieuw inzicht. Ik begreep opeens waarom hij eindeloos kan variëren op hetzelfde thema. Ik realiseerde me namelijk dat, als ik schrijf, ik maar 26 letters tot mijn beschikking heb. 26 letters waarmee ik alle woorden kan maken die ik wil. Waarmee ik dus alles kan zeggen wat ik wens, zelfs dat wat nog nooit gezegd is. Zoals ik schilder met woorden, zo schrijft de beeldend kunstenaar met kleuren, lijnen en vormen. Edwin drukt zich uit in verf en tape. Elk schilderij opnieuw. Maar niet één voorstelling is hetzelfde. 

En er is groei in zijn werk. Gaandeweg vervormde hij de verticalen en horizontalen van het bos, de scheppingen van de natuur, tot menselijke creaties als een tafel, een brug, een trap. Herkenbare objecten, getransformeerd tot abstracte karakters, tot universele symbolen, persoonlijke tekens. Een nieuwe typografie?

Edwin bouwt zijn landschappen, stapelt daarin zijn aandacht voor dat wat de natuur voortbrengt en de mens er in achterlaat. Zijn doeken dragen niet alleen een geschiedenis in zich, maar verbeelden ook de voortgaande tijd en het besef dat het landschap er altijd zal zijn. Ook als wij al lang zijn verdwenen. 

Dat einde maakt het leven juist waardevol voor Edwin. De tijd die hem is gegeven vult hij met schrijven en creëren. Zijn boeken en schilderijen zullen hem overleven. En daarmee schort hij zijn eindigheid een beetje op. Eindeloos voor even. 

Karin van Lieverloo

© KaaT | Kunst & teksT

Tekst uitgesproken bij de opening van de tentoonstelling Eindeloos – Schilderijen van Edwin Smet bij ZaadeL Makerij op 13 januari 2023.